Atasözleri biçim özellikleri

Atasözleri biçim özellikleri

ATASÖZLERİ HAKKINDA BİLGİ (BAŞTARAFI)

A- BİÇİM ÖZELLİKLERİ
1- Atasözleri kalıplaşmış (klişe durumuna gelmis) sözlerdir: Her atasözü, belli bir kalıp
içinde, belli sözcüklerle söylenmis olan donmus bir biçimdir. Sözcükler değistirilip yerlerine -
aynı anlamda da olsa- baska sözcükler konulamayacağı gibi sözdiziminin biçimi de bozulamaz.
Böyle değistirmeler yapılsa ortaya çıkan söz, -anlam değismese dahi- atalarsözü diye anılmaz.
Örneğin:
Derdini saklayan derman bulamaz.
sözündeki derman yerine ilaç denilemez.
Çalma elin kapısını, çalarlar kapını.
sözü de, sözcüklerin sırası değistirilerek:
Elin kapısını çalma, kapını çalarlar
biçiminde söylenemez.
2- Atasözleri kısa ve özlüdür. Az sözcükle çok sey anlatır:
Dikensiz gül omaz.
Alet isler, el övünür
Tasıma su ile değirmen dönmez ... gibi.
3- Atasözlerinin çoğu bir, iki cümledir. Daha uzun olanları azdır:
Vakit nakittir.
Balık bastan kokar.
Yerin kulağı var.
Ak akçe kara gün içindir.
Deveci ile konusan kapısını büyük açar.
Görünen köy kılavuz istemez.
Son pismanlık fayda etmez.
Zaman sana uymazsa sen zamana uy.
Yoldan kal, yoldastan kalma.
Dost ile ye iç, alısveris etme.
Ne yavuz ol asıl, ne yavas ol basıl.
Anasına bak kızını al, kenarına bak bezini al ... gibi.
Bu örneklerde görüldüğü gibi, tümcelerde en çok genis zaman kipi, kimi vakit (öğüt olan
atasözlerinde) emir kipi kullanılmıstır. Baska kiplerle kurulmus atasözleri daha azdır. Bunlarda
da fiili söylenmemis olanlarda da, ya genis zaman ya emir anlamı gizlidir:
Yalancının evi yanmıs, kimse inanmamıs.
Ana kızına taht kurmus, baht kurmamıs.
Ne oldum dememeli, ne olacağım demeli.
Bana dokunmayan yılan bin yasasın.
Anlayama sivrisinek saz, anlamayana davul zurna az.
insan söyleşe söyleşe, hayvan koklaşa koklaşa.
Deve bir akçeye, deve bin akçeye.
Evvel taam, sonra kelam ... gibi.